آزمون ماتریس های پیشرونده ریون (Raven)

آزمون ماتریس های پیشرونده ریون (که عمدتا آن را ماتریس های ریون می گویند) یا به اختصار RPM، مجموعه تست های غیر-زبانی (verbal) است که معمولا در زمینه های آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد. این آزمون 60 سوالی، برای سنجش استدلال انتزاعی افراد به عنوان بخشی از هوش عمومی به کار گرفته می شود. آزمون بهره هوشی ریون متداول ترین و مشهورترین آزمونی است که برای بازه سنی 5 سال به بالا طراحی شده است. ساختار این آزمون از 60 سوال تشکیل شده که به صورت پاسخ چند گزینه ای (6-8 گزینه) به آن پاسخ داده می شود و ترتیب چیدمان دشواری سوالات از آسان به سخت است. این آزمون هوش استدلالی و هوش عمومی آزمون دهنده را که با عنوان «عامل هوش عمومی اسپیرمن» (Spearsman’s g) شناخته می شود، اندازه گیری می کند.

تاریخچه تست هوش ریون

روانشناس انگلیسی به نام آقای جان کارلیل ریون (John C. Raven) در سال 1936 این آزمون را بر پایه دو عامل عناصر g اسپیرمن یعنی استقرا و بهره (هوش طبیعی) طراحی کرد. الگوهای این آزمون به شکل ماتریس های 6×6 – 4×4 یا 2×2 است و به همین دلیل ماتریس پیشرونده نامیده می شود.


علاقه ریون به روانشناسی در سنین پایه باعث شد تا ابزارهای سنجش توانایی کودکان را مورد مطالعه قرار دهد. با وجود اینکه در کودکی پدر خودش را از دست داد و مراقبت از مادر و دو خواهرش را بر عهده گرفت، علاقه های علمی خودش را نیز دنبال کرد. او بعدها در زمینه شغلی خود به سرپرستی مدرسه ای برای کودکان با شرایط ناتوانی فیزیکی منصوب شد. وی به این نتیجه رسید که انجام آزمون های رایج آن دوره در مدارس و محیط کار دشوار بوده و تفسیر نتایج نیز به دلیل ادغام عناصر مختلف مشکل است. در نتیجه به فکر تدوین و طراحی آزمون بهره هوشی عمومی که به ریون مشهور شد، افتاد. جالب اینکه روش تدوین این آزمون در پایان نامه کارشناسی ارشد وی تشریح شده است.

آزمون بهره هوشی ریون بر اساس نظریه ای تدوین شد که بعدها به نظریه سوال پاسخ (response) مشهور شد. ریون ابتدا نسخه ماتریس های پیشرونده را در انگلستان و در سال 1938 منتشر کرد. سه فرزند وی در اسکاتلند مرکز ارزیابی ریون را در سال 1972 تاسیس کردند. در سال 2004 موسسه آموزشی هارکورت، ریون را خرید و بعدها نیز این شرکت توسط پیرسون خریداری شد.

ساختار سوالات آزمون ریون

همه سوالات مربوط به آزمون ریون شامل طرح های بصری هندسی هستند که در صورت سوال یکی از گزینه ها خالی بوده و آزمون دهنده باید از بین شش تا هشت گزینه، قطعه مربوطه را انتخاب کند تا این طرح ها به صورت منطقی کامل شوند. در اصل، آزمون های ماتریس پیشرونده ریون و نیز آزمون های واژگان به منظور پژوهش ریشه های محیطی و ژنتیکی توانایی شناختی طراحی شده اند. آقای ریون به این نتیجه رسید که بررسی و تفسیر نتایج حاصل از آزمون های متداول آن زمان، سخت و دشوار است. به همین دلیل، او سنجه های ساده ای را بر اساس دو عنصر اصلی عامل g اسپیرمن تدوین کرد: 1. توانایی تفکر منطقی و درک پیچیدگی روابط (درک استنباطی) و قابلیت حفظ و ساخت دوباره اطلاعات. (توانایی بازیابی).

انواع آزمون ریون

ماتریس ها در سه شکل مختلف و برای توانایی های مختلف پاسخ دهندگان در دسترس قرار گرفت:

• ماتریس های پیشرونده استاندارد:

این نوع آزمون، اصلی ترین حالت ماتریس ها است که در سال 1938 منتشر شد. دفترچه سوال این نسخه شامل پنج مجموعه (A-E) است که هرکدام 12 آیتم دارند (برای مثال A1 تا A12) و این آیتم ها به تدریج سخت تر می شوند که به توانایی شناختی بیشتری برای رمزگشایی یا تحلیل اطلاعات نیاز دارند. همه آیتم ها با رنگ مشکی و با پس زمینه سفید مشخص شده اند.

• ماتریس های پیشرونده رنگی:

برای کودکان 5 تا 11 ساله، افراد بالغ و افرادی که محدودیت فیزیکی و ذهنی دارند، طراحی شده. این آزمون شامل دو مجموعه A و B با ماتریس های استاندارد به اضافه 12 آیتم قرار داده شده در میان دو مجموعه با عنوان Ab است. بیشتر آیتم ها با زمینه رنگی مشخص شده اند تا آزمون از لحاظ بصری برای پاسخ دهندگان محرک باشد. با این وجود برخی از آیتم های بخش B به صورت سیاه و سفید مشخص شده اند. بر این اساس اگر این موضوع انتظارات آزمون گیرنده را برآورده سازد، مجموعه های C، D و E ماتریس های استاندارد راحت می شود.

• ماتریس های پیشرونده پیشرفته:

نوع پیشرفته از ماتریس ها شامل 48 آیتم است که به صورت یک مجموعه 12 تایی (مجموعه 1)، و مجموعه 36 تایی دیگری (مجموعه 2) معرفی شده اند. آیتم ها دوباره به صورت زمینه سیاه و سفید با رنگ مشکی طراحی شده اند که سطح دشواری سوالات به تدریج افزایش پیدا می کند. این آیتم ها مناسب افراد بزرگسال و افرادی است که سطح بالایی از هوش عمومی را دارند. علاوه بر این، نوع آزمون های موازی ماتریس های پیشرونده رنگی و استاندارد در سال 1998 منتشر شده است. این نسخه به منظور حل مشکل ماتریس های ریون بود که در نمونه کلی شناخته شده بودند. آیتم ها در آزمون های موازی برای اینکه میانگین شاخص جواب برای هر سوال در نسخه های موازی و کلاسیک به یک اندازه برسد، طراحی شدند. نسخه بازبینی شده از ماتریس های پیشرونده استاندارد با عنوان SPM پلاس در همین سال انتشار یافت. این نسخه بر اساس آزمون موازی بود، اما با وجود اینکه اندازه یکسانی داشت ولی سطح آیتم ها سخت طراحی شده بود تا خطایی که در آزمون اصلی استاندارد منتشر شده برای افراد بزرگسال بود، مشخص شود. آزمون جدید با تنظیم بهتر نمونه ها و توسعه رویه های موجود به منظور پیاده سازی نظریه جواب-سوال، به یکی از بهترین آزمون های موجود تبدیل شد.

انواع آزمون ریون

آزمون ها برای اهداف پژوهشی نیز طراحی شده اند. وابسته نبودن به مهارت های خواندن و نوشتن و سادگی تفسیر آنها، کاربرد آزمون ریون را گسترده ساخته است. استفاده نیروهای مسلح بریتانیا از آزمون ماتریس های استاندارد از سال 1942 و سایر نیروهای نظامی در سراسر دنیا (مانند شوروی سابق) نیز تا همین قرن اخیر نیز ادامه داشته است. همچنین با افزایش کاربرد تست های شناختی مانند ریون در محیط کار، این آزمون به یکی از ابزارهای جذب و بررسی صلاحیت نامزدها نیز تبدیل شده است.
به صورت کلی تست هوش ریون را می توان در یک نگاه به شکل زیر مطرح کرد:

• سنجش مهارت های پیشرفته مشاهده و تفکر
• تحلیل مهارت حل مساله جدید و پیچیده
• پیش بینی مهارت درک سریع مفاهیم افراد
• 60 سوال- 6 الی 8 گزینه
• افزایش تدریجی دشواری سوالات
• مناسب برای ارزیابی نامزدهای شغلی در همه صنایع و نیز داوطلبان تحصیلات تکمیلی.​​